پژوهشنامه انقلاب اسلامی
پیاپی 42 (بهار 1401)

هدف :

روشمندی اندیشه شناسی را می توان اصلی ترین هدف مقاله حاضر دانست. مدعای نویسندگان آن است که با بکارگیری ملاحظات روشی ذکر شده می توان تا حد قابل توجهی از سوءفهم در پژوهش در اندیشه های امام خمینی (ره) برکنار ماند و در عین حال می توان به مفهوم پردازی و الگوپردازی های بدیع نیز دست یافت.

روش شناسی پژوهش: 

با بهره گیری از روش پژوهش ترکیبی، از یک سو با ارزیابی و آسیب شناسی پژوهش های پیشین و از سوی دیگر با استخراج دلالت های رویکردهای روشی مختار متن پژوهی (به ویژه هرمنوتیک و تحلیل مفهومی)، ملاحظات روشی برای اندیشه شناسی امام خمینی (ره) به همراه مصادیق مویدی از آثار ایشان از دو حوزه تعلیم و تربیت و سیاست ارایه گردیده است.

اهم یافته های پژوهش درباره ملاحظات روشی اندیشه شناسی عبارت اند از: شناسایی و تبیین بحران های زمینه ای، بررسی موضع معرفت شناختی اندیشمند (همچون مبناگرایی)، توجه به تطورات روبنایی و یا زیربنایی فکری احتمالی اندیشمند، کتاب شناسی اندیشمند، توجه به ملاحظات اصطلاح شناسی هر اندیشمند، تحلیل شبکه مفهومی مفاهیم کلیدی مدنظر، لحاظ سیره عملی اندیشمند به عنوان مکمل آثار وی و التفات به الگوهای مفهومی ویژه ی اندیشمند و مکتب وی.

انتظار می رود که این یافته ها ضمن تاثیر جدی در اندیشه شناسی امام خمینی (ره) در تمایز نسبی با یافته های پژوهش های موجود در این حوزه، بتواند دریچه هایی نو به اندیشه ایشان بگشاید. در عین حال به نظر می رسد می توان تعمیم الگوی اندیشه شناسی مذکور را به سایر اندیشمندان نیز تعمیم داد.

هدف:

 مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در سخنرانی های مختلف به ویژه بیانیه گام دوم انقلاب، بر ایجاد الگو و نظام از انقلاب اسلامی تاکید داشته اند. دغدغه و مسیله اساسی این است که این نظام انقلابی باید دارای چه موازین و شاخص هایی باشد. به همین دلیل، پژوهش حاضر با هدف تبیین نظریه نظام انقلابی، در تلاش است به این سوال پاسخ دهد که نظام انقلابی مورد انتظار مقام معظم رهبری بر اساس بیانیه گام دوم انقلاب، دارای چه ابعاد، مولفه ها و مفاهیمی است.

روش شناسی پژوهش: 

پژوهش بر اساس راهبردهای کیفی و روش تحقیق، داده بنیاد انجام شده است. جامعه آماری شامل متن بیانیه گام دوم بوده و حجم نمونه اختصاص به بخش هایی از بیانیه دارد که در آن، مقام معظم رهبری اشاره به نظام انقلابی از ابعاد و زوایای مختلف است. روش گردآوری داده ها، کتابخانه ای و ابزار پژوهش، فیش برداری است. تعداد 368 خصیصه (داده) برای نظام انقلابی استخراج شد.

ابعاد پژوهش که شامل «بایدها»، «ظرفیت ها» و «مطالبه ها» برای نظام انقلابی پایدار و کارآمد است با برشمردن ستون ها و بنیان های نظام انقلابی (بایدها)، نشان می دهد که جمهوری اسلامی ایران با اتکاء به بسترهای موجود برای پیشرفت و توسعه (ظرفیت ها)، می تواند کشور را به سمت یک نظام انقلابی کارآمد با تحقق «مطالبه ها» رهنمون سازد و در این مسیر، حجم مطالبه های باقی مانده برای تحقق نظام انقلابی مطلوب بسیار بیشتر بوده و نیازمند مدیریت و تلاش جهادی است.

کدگذاری های سه مرحله ای باز، محوری و انتخابی، به ترتیب منجر به استخراج 67 مفهوم، 28 مولفه و 3 بعد گردید. در انتها ضمن تاکید بر «پیشرفت محوری و علم محوری» به عنوان مسیله اول کشور، توجه بیشتر بر چهار مطالبه اساسی «عدالت محوری»، «مبارزه با فساد»، «توسعه معنوی و فرهنگی» و «رفاه اقتصادی» پیشنهاد شده است.

پژوهش حاضر تلاش دارد تا کنش های گفتاری خطبه نماز جمعه مقام معظم رهبری را، مورد مطالعه قرار دهد و به این پرسش ها پاسخ دهد که بر مبنای الگوی کنش گفتار جان سرل، رهبر معظم انقلاب در این خطبه نماز جمعه از چه گونه های کنش گفتاری استفاده کردند؟ و از تحلیل فراوانی و بسامد این کنش ها چه نتایجی حاصل می شود؟

روش پژوهش: 

این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با استفاده از روش کمی و کیفی بررسی و تحلیل شده است.

یافته ها: 

در بین کنش های گفتاری خطبه نماز جمعه رهبر انقلاب اسلامی، کنش اظهاری با بیشترین فراوانی 89/66 درصد و پس از آن کنش گفتاری ترغیبی با 48/17 درصد و در رتبه سوم کنش تعهدی با 15/8 درصد و کنش گفتاری عاطفی با 52/6 درصد و در نهایت کنش اعلامی با 93/0 درصد، کمترین فراوانی را در بین کنش های گفتاری آیت الله خامنه ای به خود اختصاص دادند.

نتیجه گیری:

 نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که با توجه به فراوانی کنش اظهاری در بین کنش های گفتاری رهبر انقلاب اسلامی باید گفت که ایشان درصدد بودند که در طی حوادث مهم پیش آمده که عبارتند از: ترور حاج قاسم سلیمانی و زدن پایگاه عین الاسد و سقوط هواپیما، بیشتر به تشریح اوضاع و روشنگری و آگاه کردن مردم بپردازند.

ایران از جمله کشورهایی با قومیت ها و فرهنگ های متعدد و متفاوت می باشد که هویت های متنوعی را در درون خود جای داده است. با وجود تنوعات هویتی و فرهنگی اما جامعه ایران طی سال های طولانی و علی رغم مشکلات و بحران های فراوان همچنان وحدت و انسجام خود را حفظ کرده است. هدف این مقاله بررسی هویت ملی از دیدگاه مقام معظم رهبری می باشد. از آنجا که امنیت ملی رابطه تنگاتنگی با هویت ملی دارد، بررسی این موضوع هم در ساحت نظر و هم در مقام عمل می تواند مفید فایده باشد.

روش شناسی پژوهش: 

در مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیل گفتمان عناصر هویت ملی ایرانی از دید ایشان در ارتباط با دال برتر اسلام مورد واکاوی قرار گرفته است.

یافته ها:

 از نظر ایشان اسلام یک دال برتر قدرتمند در فضای سیاسی- اجتماعی- فرهنگی کشور است.

نتیجه گیری:

 پژوهش حاضر نشان می دهد که از دیدگاه ایشان، که نگاه مذهبی و فراملی به مسایل سیاسی-اجتماعی- فرهنگی، از جمله هویت ملی، دارند، اسلام دال برتر و انسجام بخش گفتمان هویت ملی ایرانی- اسلامی است که سایر دال ها یا عناصر متنوع هویت ملی را در کنار هم مفصل بندی کرده و با ایجاد یک منظومه معنایی خاص می تواند باعث قوام و پایداری هویت ملی ایرانی- اسلامی بشود.

هدف از پژوهش حاضر بررسی و نقد دیدگاه های مدرنیته ستیزانه سیداحمدفردید به عنوان یکی از چهره های مهم روشنفکری معاصر ایران است که در خصوص نسبت میان انقلاب اسلامی با مدرنیته براساس یک روایت هایدگری مطرح شده است. که در آن سعی شده تا تفسیر جدیدی از انقلاب اسلامی به عنوان یک تحول هستی شناختی در مواجهه با نیست انگاری مدرن ارایه شود. مسیله اصلی پژوهش این است که انقلاب اسلامی چه جایگاهی در اندیشه فردید داشت؟ و تحلیل فردید از انقلاب اسلامی تا چه اندازه با واقعیت های تاریخی انقلاب و پس از آن همخوانی دارد؟

روش شناسی پژوهش: 

این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی- انتقادی می خواهد ضمن تحلیل شاخصه های اصلی رویکرد هایدگری فردید در مواجهه با انقلاب اسلامی به ارزیابی و نقد سویه های انتقادی و ایجابی آن بپردازد.

یافته ها:

 توجه به کاستی های تحلیل وی شامل توجه صرفش به سویه های ضدمدرن انقلاب اسلامی و عدم توجه به جنبه های مدرن در تکوین این پدیده و همچنین تاکید شدید به تقابل انقلاب با ارزش های مدرن و نادیده انگاری نقش و سهم سایر عوامل در شکل گیری و تکوین انقلاب از مهم ترین یافته های این پژوهش است.

نتیجه گیری: 

نتیجه کلی این پژوهش نشان گر آن است که نظریه هایدگری فردید در خصوص انقلاب اسلامی ضمن ارایه رویکرد و چشم اندازی هستی شناختی به مطالعه انقلاب اسلامی ایران قادر به ترسیم سیمای کاملی از انقلاب اسلامی با توجه به ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن نیست و صرفا سعی دارد تا با پررنگ کردن جنبه های ضدمدرن انقلاب برخی از ابعاد دیگر آن را نادیده بگیرد.

هدف این مقاله شناخت سناریوهای حکمرانی امنیتی در جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 است.

روش شناسی پژوهش:

 در راستای نیل به این هدف، نویسنده 39 روند و 8 پیشران (عدالت، پاسخگویی، اصلاح سیاستگذاری، سرمایه اجتماعی، فرهنگ اعتراض، کنترل فضای مجازی، اقدامات و نفوذ دشمن، تنظیم گری) را با بررسی متون و ادبیات موجود، شناسایی نمود و آنها را با تهیه پرسشنامه های محقق ساخت و توزیع آن بین 15 خبره متخصص و تحلیل داده های گردآوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS اعتبارسنجی کرد. در گام بعدی با بهره گیری از نرم افزارهای میک مک، عوامل تاثیرگذار و تاثیرپذیر را مشخص و با استفاده از نرم افزار سناریو ویزارد، سناریوهای باورپذیر و محتمل را شناسایی کرد.

یافته ها:

 خروجی داده های گردآوری شده از جامعه نمونه این تحقیق بیانگر وجود چهار سناریوی «حکمرانی امنیتی کارآمد، ناقص، ناقص تر و بد» است که متناسب با عملکردها، می توانند شکل بگیرند.

نتیجه گیری: 

رسیدن به حکمرانی امنیتی کارآمد، نیازمند «تصمیمات نرم ولی دشوار» است. از الزامات حکمرانی امنیتی به ویژه در دهه ی آینده، مشارکت و همکاری اثرگذار مردم در این فرایند است که این مهم در گرو، نفی تصدی گری حکومت است. دولت های تنظیم گر و ریل گذار، در حکمرانی امنیتی موفق تر خواهند بود. «دکترین مردمی سازی امنیت»، بهترین آموزه برای حکمرانی امنیتی بوده و عالی ترین سطح «امنیت» و بالاترین حد «رضایت» را ایجاد می نماید.

سیاست اخلاقی از مولفه هایی برخوردار است که در مدیران سیاسی یک نظام همچون جمهوری اسلامی ظهور و بروز دارد. چرا که سیاست، حوزه بسیار حساس و آفت خیزی است و امکان گرفتاری در دام های اخلاقی در آن به شدت محسوس است. آیت الله مهدوی کنی یکی از مدیرانی به شمار می رود که به مثابه یک عالم وارسته دینی، درجات اجتهاد را گذرانده و با ورود به سیاست، توانسته به درستی در این راه گام بردارد. هدف اصلی مقاله این است که مولفه های سیاست اخلاقی در نظر و عمل آیت الله مهدوی کنی در مواجهه با 5 گروه مخالفان، دوستان، دشمنان، خود و عموم مردم را به دست آورد.

روش شناسی پژوهش:

 نگارندگان با استفاده از روش تحلیل مضمون منابع موجود در مورد آیت الله مهدوی کنی تلاش کردند تا از رهرو این تحلیل ها، مولفه های سیاست اخلاقی آیت الله مهدوی کنی را در مواجهه با این پنج گروه استخراج کنند.

یافته ها: 

عبارتند از مولفه هایی همچون اولویت و منافع اسلام و نظام در همه حال، ولایتمداری، تکلیف گرایی، قانون مداری، شرع محوری، رعایت انصاف در موضع گیری های سیاسی، رعایت تقوا در موضع گیری های سیاسی، رعایت ادب در موضع گیری های سیاسی، نتیجه محوری در مسایل سیاسی و اجتماعی به جای نیت خوانی، وحدت روحانیت، مدارا کردن، انقلابی گری، عدم تمایل به پست و مقام، تفکر غیرجناحی، رعایت اخلاق در انتخابات ها، اخلاص، رعایت اعتدال و دوری از افراط و تفریط، جذب حداکثری، مردمی بودن و تمایل به گمنامی؛ همچنین هر کدام از این دلالت ها در گروه های 5 گانه در ذیل یک مفهوم قرار گرفته است که این مفاهیم عبارتند از حق مداری، ثبات و استمرار روحانیت، دین محوری، تکلیف گرایی، توصیه و نصیحت.

نتیجه گیری:

 آیت الله مهدوی کنی در طول دوران حیات خود مانند سیاستمداری حرکت نمودند که متناسب با چارچوب های اخلاقی عمل می کردند و هیچ گاه از این چارچوب ها در میدان سیاست عبور نکردند.

نهادسازی در اسلام همواره متکی به مردم و برخاسته از اراده و آراء توده مردم است و طبعا راز ماندگاری حکومت ها و نهادها، در مردم سالاری و ایستادگی مردم پای تشکیلات و نهادهاست که این مهم از رهگذر استقرار نهادی مردمی که بر الگویی جامع و تجربه شده ابتناء یافته است، امکان پذیر است. از این رو پژوهش حاضر به دنبال شناسایی الگویی برای استقرار نهادی مردمی در منظومه فکری حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) است که ده ها سال نقش هدایت و راهبری یکی از بزرگترین و مردمی ترین حکومت های دوران معاصر را برعهده داشته اند انجام شده است.

روش شناسی پژوهش:

 بدین منظور از روش «نظریه پردازی داده بنیاد» و تمام خوانی 2132 سند که جملگی منتسب به معظم له بوده است استفاده شده است.

یافته ها: 

مدل مفهومی جامعی از یک نهاد مردمی متشکل از یک پدیده محوری با عنوان «مردمی بودن» با 4 مقوله اصلی ویژگی ها، مصادیق، ماهیت و عرصه ها و 24 عامل علی و زمینه ای مانند «عدالت طلبی» و «آرمان گرایی»، 8 عنصر تقویت کننده ازجمله «اتحاد ملی» و «باور به مردم»، 11 عنصرتضعیف کننده مانند «نگاه از بالا به پایین» و «مردم ستیزی»، 17 اثر و پیامد ازجمله «نصرت الهی» و «سرافرازی ملت» و 6 آرمان وهدف غایی ازجمله «حکومت صالحان» و «استقرار ارزش های الهی و اسلامی» مبتنی بر اندیشه نورانی مقام معظم رهبری شناسایی و ارایه شده است.

نتیجه گیری: 

 نهاد مردمی در هندسه فکری مقام معظم رهبری از نقش محوری مردم و مردم داری در تشکیل، اداره و تعالی آن حکایت دارد به نحوی که علاوه بر برخورداری هر یک از مولفه های بالا بر جهان بینی الهی و اسلامی ابتناء یافته است.